Manastir Velika Lavra, prvi je u hijerarhiji među 20 svetogorskih manastira, nalazi se na jugoistočnom vrhu atonskog poluostrva. Njen osnivač je bio Sveti Atanasije Atonski iz Trabzona, utemeljivač kinovijskog svetogorskog monaštva, pa manastir Velika Lavra se smatra manastirski početak u Atosu (963 posle Hrista).
Atanasije, učitelj u Carigradu, otišao je na Svetu Goru kao pustinjak 957. godine. Bio je lični prijatelj generala Nićifora Foke. Kada Nićifor Foka je postao car, Velika Lavra je postala kraljevski manastir i dobila je bogata dotiranja i poresko oslobođenje.
Velika Lavra je pratila uređenje velikih kinovijskih manastira, što je izazvalo protivljenje tradicionalnih pustinjaka Atosa. Naslednik Foke, car Jovan Cimiskije je potpisao 972. godine čuveni „Trago“, prvi svetogorski tipik koji definiše režim koegzistencije pustinjačkog i kinovjiskog sistema. Velika Lavra je prvo veliko opštežiće Atosa sa osamdesetak monaha. U 11om veku broj monaha će dostići sedam stotina.
Ovaj veliki manastirski kompleks koji je okružen debelim zidom, obuhvata crkvu, „Fiali“ (cesma kupolastim krovom gde vernici su prali svoje ruke pre ulaska u crkvi), trpezariju, kuhinju, pekaru, dohio (ostava ulja), riznicu, garderobu, bolnicu i bibliteku. U dvorištu se nalaze još dva velika hrama, prvi posvećen Bogorodici Kukuzelisu (dobila je svoje ime od Svetog Jovana Kukuzelisa) i drugi Svetom Mihajlu Sinadonu Frigijskom. U četiri krila koja okruže kompleks nalaze se monaške kelije, gostionice, kapela i druge. Arsanas manastira (zgrada u kojoj se popravljaju brodovi) se nalazi u luci „Mandraki“.
Crkva manastira Velike Lavre posvećena je Svetom Atanasiju Atonskom i počela je da se gradi 963. godine. posle Hrista. Vizantijskog je stila i podupira u četiri stuba. Ovako se stvara novi arhotektonski stil nazvani krstast kubet atonskog tipa, koji se širio ne samo u svetogorskim manastirima već širom balkana od srednjeg vizantijskog perioda do post-vizantijskog perioda.
1535. godine glavna crkva manastira je ikonopisana od čuvenog kritskog slikara Teofanija Strelica ili „Vata“, monah Velike Lavre koji ranije je radio u Meteori. Predstavnik kritske škole crpi svoje modele iz dela kritskih slikara 15og veka, prilagođavajući uspešno poredak kompozicija u veilikim površinama crkve. Osim crkve, Teofanije sa dva njegova sina je ikonopisao i trpezariju manastira i deo „dihio-a“ (ostava ulja) i kuhinju.
Važno hodočašće je grob Svetog Atanasija Atonskog u crkvi manastira i izvor Svete Vode severno od mesta gde se podvižavao Sveti Atanasije
