Ο Ιερός Ναός του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου

 

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλύτου, πολιούχου και προστάτου της Θεσσαλονίκης, κτίσθηκε στις αρχές του 5ου αι. μ.Χ. από τον έπαρχο του Ιλλυρικού Λεόντιο πάνω στον τάφο του Αγίου, ο οποίος μαρτύρησε ως Χριστιανός στις αρχές του 4ου αιώνα, με το στρατιωτικό αξίωμα του ανθυπάτου επί του αυτοκράτορος Μαξιμιανού, ο οποίος διέταξε τον θάνατο του αγίου μετά την ήττα του παλαιστού Λυαίου από τον μαθητή του Δημητρίου Νέστορα στον χώρο του σταδίου της πόλεως. Σήμερα ο Ναός αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα της Ορθοδοξίας.

Μεγάλη πυρκαγιά μεταξύ των ετών 629 και 639 κατέστρεψε μεγάλο μέρος του Ναού. Η ευσέβεια του λαού της Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής τον Επίσκοπο Ιωάννη, τον ξανακτίζει διευρύνοντάς τον. Το 904 ο Ιερός Ναός του Αγ. Δημητρίου λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς και αρπάχτηκε σε κομμάτια το ιερό «Κιβώριο» (Λείψανο). Ανάλογη διαρπαγή σημειώνεται από τους Νορμανδούς 281 χρόνια αργότερα, όταν καταλήφθηκε η πόλη από αυτούς το 1181.

Το 1493 ο Ναός μετατρέπεται σε τζαμί από τους Τούρκους. Στο δυτικό μέρος του Ναού μεταφέρεται το κενοτάφιο του Αγίου και απομονώνεται από το τζαμί. Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 ο Ναός επαναλειτουργεί ως χώρος λατρείας του Αγίου Δημητρίου. Η πυρκαγιά της 5ης και 6ης Αυγούστου του 1917, καίγοντας τα δύο τρίτα της Θεσσαλονίκης, μετέβαλε σε ερείπια το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού Ναού, ο οποίος επί χίλια πεντακόσια συνεχή έτη αποτελούσε το κόσμημα και το καύχημα της δεύτερης πρωτεύουσας του ελληνικού Γένους. Αναστηλωτικές εργασίες αργότερα αποκατέστησαν την αρχική του επιβλητική μορφή.

Ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός του Αγίου Δημητρίου ως μνημείο τέχνης αποτελεί ένα από τα πλέον υπέροχα χριστιανικά μνημεία της Ελλάδας. Η αρχιτεκτονική του μας διέσωσε τον γνησιότερο τύπο της ελληνιστικής βασιλικής ή των δρομικών Ναών, με ξύλινη αμφικλινή στέγη. Φέρει εγκάρσιο κλίτος έμπροσθεν του Ιερού Βήματος και υπερώα επάνω από όλα τα κλίτη και τον νάρθηκα. Η σημερινή της μορφή είναι του 7ου αι. και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκκλησίες – μαρτύρια. Χωροταξικά τοποθετείται στο κέντρο της παλαιάς πόλεως, βορειοανατολικά της αρχαίας αγοράς. Έχει διαστάσεις κάτοψης 43,58 μ. (μήκος) και 33 μ. (πλάτος). Με τέσσερεις κιονοστοιχίες η Βασιλική χωρίζεται σε πέντε κλίτη ή στοές. Το μεσαίο κλίτος είναι ευρύτερο από τα υπόλοιπα τέσσερα, χωρίζεται από αυτά με οκτώ πράσινους, δώδεκα λευκούς κίονες και τέσσερεις πεσσούς, που κοσμούνται με κιονόκρανα, τα οποία στέφονται με επιθέματα. Η επένδυση των τοίχων και των πεσσών με πολύχρωμες πλάκες συνιστούν την ορθομαρμάρωση του υπερυψωμένου κεντρικού κλίτους. Τα πλάγια κλίτη στεγάζονται με κλιμακωτές στέγες, ώστε να δημιουργούνται μονόλοβα, δίλοβα και τρίλοβα παράθυρα, δια των οποίων εισέρχεται άπλετο φως στον μεγαλόπρεπο εσωτερικό χώρο της Βασιλικής. Άνωθεν των πλαγίων κλιτών οικοδομήθηκαν ευρύχωροι Γυναικωνίτες.

Γύρω στα 1481 στο εσωτερικό του Ναού, στην αριστερή κιονοστοιχία αμέσως μετά τον νάρθηκα, τοποθετήθηκε ο μαρμάρινος, αναγεννησιακού ρυθμού, τάφος του Λουκά Σπανδούνη, κάτωθεν του οποίου σώζεται μέχρι και σήμερα δεκατριάστιχη επιγραφή που συνιστά εγκώμιο στον Θεσσαλονικέα πρόκριτο. Ο Σπανδούνης, από τότε που κυριεύτηκε η πόλη από τους Τούρκους, πλήρωνε βαρύτατο φόρο στους κατακτητές, ώστε να παραμείνει ο Ναός στη διάθεση των ευσεβών Θεσσαλονικέων.

Η μεγαλοπρέπεια του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου δεν συνίσταται μόνο στη λαμπρή πραγματικά αρχιτεκτονική του. Η πολύχρωμη ορθομαρμάρωση και ο πλούσιος γλυπτικός διάκοσμος προσδίδουν στο έργο της ανέγερσης και εξωραϊσμού του Ναού μοναδική, διαχρονική, μνημειακή αξία. Ο ζωγραφικός διάκοσμος της Βασιλικής, που συνίσταται από ψηφιδωτά μωσαϊκά και τοιχογραφίες, καθιστά επιβλητικότερο τον ναό, καθώς ο διάκοσμος αυτός αντιπροσωπεύεται από έργα διαφόρων περιόδων και φάσεων της βυζαντινής τέχνης.

Ο Άγιος Δημήτριος στις πηγές αποκαλείται μεγαλομάρτυς φιλόπολις, σωσίπολις και μυροβλύτης. Μυροβλύτης ονομάστηκε γιατί ανέβλυζε μύρο από τον τάφο του, το οποίο λάμβαναν οι πιστοί μέσα σε φιαλίδια που ήταν κατασκευασμένα από γυαλί, πηλό ή μολύβι, τα λεγόμενα κουτρούβια. Το μύρο του Αγίου είναι το θαύμα του Θεού και η μεγάλη ευλογία του Μεγαλομάρτυρος προς τους πιστούς Χριστιανούς που επικαλούνται τις ακοίμητες πρεσβείες του. Οι μαρτυρίες για το μύρο του Αγίου Δημητρίου είναι πολλές, μεγάλη όμως είναι και η χάρη που λάμβαναν και λαμβάνουν μέχρι σήμερα όσοι γίνονται αποδέκτες της ευλογίας του μύρου.

Η λάρνακα με τα Λείψανα του Αγίου Δημητρίου

Στη μέση του ναού, κοντά στην αριστερή κιονοστοιχία, από παλαιά υπάρχει κιβώριο, εντός του οποίου βρίσκεται η αργυρά λάρνακα με τα Χαριτόβρυτα Λείψανα του Αγίου Δημητρίου, τα οποία αποτελούν πηγή ευλογίας, θαυμάτων και ευεργεσιών όχι μόνο για τους ευσεβείς Θεσσαλονικείς, αλλά και για όλους τους προσκυνητές του Μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου του Μυροβλήτου.

Το Παρεκκλήσιο του τάφου

Δίπλα από τη λάρνακα, στα αριστερά του Ναού, βρίσκεται το λεγόμενο Παρεκκλήσιο του τάφου του Αγίου Δημητρίου. Πρόκειται περί κτίσματος παλιού δημοσίου λουτρού της ρωμαικής εποχής. Όταν ο Ναός μετατράπηκε σε τζαμί, μεταφέρθηκε στο σημείο αυτό ο τάφος του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος αρχικά βρισκόταν στο Ιερό Βήμα.

Το Φρέαρ του Αγιάσματος

Βρίσκεται μπροστά στο αριστερό πεσσό του Ιερού Βήματος και διαμορφώθηκε με μεταγενέστερο μαρμάρινο κιβώριο. Αποτέλεσε τον πρώτο τάφο του Αγίου Δημητρίου, διότι μέσα σ’ αυτό ερρίφθη το σώμα του Αγίου, για να καταστραφεί και να εξαφανιστεί από τους ειδωλολάτρες. Το πηγάδι αυτό τροφοδοτούσε με νερό τα ρωμαϊκά λουτρά.

Οι ιερείς αργότερα μετέδιδαν από εκεί το Αγίασμα και το Μύρο στους πιστούς.

Η Κρύπτη

Η είσοδος της Κρύπτης βρίσκεται δίπλα από τον δεξιό πεσσό του Ιερού Βήματος και οδηγεί στο υπόγειο του Ναού, στο χώρο δηλαδή εκείνο που σύμφωνα με την παράδοση φυλακίσθηκε, μαρτύρησε και τάφηκε ο Άγιος Δημήτριος. Πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του μεγάλου ρωμαικού λουτρού που βρισκόταν κοντά στην αγορά και το στάδιο για την εξυπηρέτηση των αθλητών.

Τον 5ο αι. μετά την ίδρυση του πρώτου μεγάλου Ναού, το διαμέρισμα των λουτρών ενσωματώνεται στον ήδη υπάρχοντα χώρο ως χώρος του Μαρτυρίου και Κρύπτη. Αρχικά στην Κρύπτη οι πιστοί Θεσσαλονικείς τιμούσαν τον Άγιο μέσῳ του Αγιάσματος, που ελάμβαναν από την κρήνη στην οποία έρρεε από πηγάδι που σώζεται μέχρι και σήμερα. Μετά τον 10ο αι. η κρήνη συνδέεται με το Μύρο που συνέλεγαν οι πιστοί.

Ο αύλειος χώρος

Η αυλή που βρίσκεται μπροστά, στη δυτική πλευρά του ναού, πριν από την πυρκαγιά του 1917 έφερε πύλη και υπολείμματα του αρχαίου σταδίου. Σήμερα το μόνο που έμεινε είναι η μεγάλη μαρμάρινη στρογγυλή λεκάνη της φιάλης του Αγιασμού.

Στο χώρο της αυλής υπάρχει επίσης ο τάφος και η προτομή του μακαριστού Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος του Β’ (1925 – 2003), ο οποίος επανέφερε επί των ημερών του τα ιερά λείψανα του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη (που βρίσκονταν για αιώνες στην Ιταλία).

Βίος και Μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου

Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε περί το 280-284 μ.Χ. και μαρτύρησε το 303 ή το 305 μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη και αποτελεί έναν από τους Μεγαλομάρτυρες της Χριστιανοσύνης. Ο Δημήτριος ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας στη Θεσσαλονίκη. Σύντομα ανελίχθηκε στις βαθμίδες του Ρωμαϊκού στρατού με αποτέλεσμα σε ηλικία 22 ετών να φέρει το βαθμό του Χιλιάρχου. Ως αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού κάτω από τη διοίκηση του Γαλερίου Μαξιμιανού, όταν Αυτοκράτορας ήταν ο Διοκλητιανός, έγινε Χριστιανός και φυλακίστηκε στη Θεσσαλονίκη το 303, διότι αγνόησε το διάταγμα του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού «περί αρνήσεως του χριστιανισμού». Μάλιστα λίγο νωρίτερα είχε ιδρύσει κατηχητικό κύκλο νέων προς μελέτη της Αγίας Γραφής.

Σύμφωνα με την παράδοση, μέσα στη φυλακή ευλόγησε το μαθητή του Νέστορα “κατασφραγίσας τὸ μέτωπο αὐτοῦ διὰ τοῦ σταυροῦ”, προκειμένου να νικήσει τον ειδωλολάτρη υπερόπτη παλαιστή Λυαίο. Η νίκη του Νέστορα εξόργισε τον Αυτοκράτορα Μαξιμιανό που παρευρισκόταν στο στάδιο και έτσι ο μεν Νέστορας αποκεφαλίστηκε, ο δε Δημήτριος δολοφονήθηκε με λογχισμό στα πλευρά.

Οι συγγραφείς εγκωμίων του Αγίου Δημητρίου, Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος ο Παλαμάς και Δημήτριος Χρυσολωράς, αναφέρουν ότι το σώμα του Αγίου τάφηκε στον τόπο του μαρτυρίου, ο δε τάφος μεταβλήθηκε σε βαθύ φρέαρ που ανέβλυζε μύρο, εξ ου και η προσωνυμία του Μυροβλήτου.

Στις βυζαντινές εικόνες αλλά και στη σύγχρονη αγιογραφία ο Άγιος Δημήτριος παρουσιάζεται αρκετές φορές ως καβαλάρης με κόκκινο άλογο, σε αντιδιαστολή του λευκού αλόγου του Αγίου Γεωργίου, να πατά τον άπιστο Λυαίο. Είναι πολιούχος της Θεσσαλονίκης και εορτάζει στις 26 Οκτωβρίου.

Τηλ.: (+30) 2310270008

Πηγή κειμένου:   http://www.inad.gr/  Ιστοσελίδα Ιερού Ναού Αγίου Δημητρίου Θεσ/νίκης