H Ιερά Μονή Παναγίας Ακρωτηριανής και Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (Τοπλού) στο Λασίθι
Η Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Ακρωτηριανής και Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Τοπλού βρίσκεται στα βορειανατολικά της Κρήτης και είναι ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια του νησιού με επαναστατική και αντιστασιακή δράση στους εκάστοτε κατακτητές. Είναι το μεγαλύτερο και πιο χαρακτηριστικό μοναστήρι οχυρωματικού τύπου στην Ανατολική Κρήτη, λόγω και των πειρατικών επιδρομών που δέχθηκε.
Έχει χτιστεί τον 14ο αιώνα σε μια απομονωμένη περιοχή και μοιάζει με κάστρο. Στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της είχε την ονομασία Παναγία η Ακρωτηριανή, επειδή βρίσκεται στο ακρωτήριο Σίδερο. Ονομάστηκε Τοπλού επί Τουρκοκρατίας και η μορφή που έχει σήμερα υπάρχει από τον 17ο αιώνα. Το μοναστήρι στέκει επιβλητικό με το 33 μέτρων καμπαναριό του.
Η Ιερά Μονή Τοπλού συμμετείχε σε εθνικούς αγώνες και κατά τη διάρκεια της ιστορίας της υπέφερε συχνά από επιθέσεις. Λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους πειρατές το 1498 και από τους ιππότες της Μάλτας το 1530.
Το 1821 οι Τούρκοι σφάζουν τους μοναχούς, η μονή ερημώνει και κειμήλια αμύθητης αξίας λεηλατούνται. Το 1840 ιδρύεται σύγχρονο αλληλοδιδακτικό σχολείο για να μορφωθούν τα παιδιά της απομακρυσμένης αυτής περιοχής της Κρήτης.
Το 1869 ξανακαταστρέφεται από τους Τούρκους, ως αντίποινα για τη συμμετοχή του μοναχού Μελχισεδέκ στην Επαναστατική Επιτροπή Σητείας, ενώ το 1941 κατά τη Γερμανική Κατοχή, στη μονή λειτουργεί ασύρματος για την επικοινωνία με τους Συμμάχους στο Κάιρο. Ο Ηγούμενος Γεννάδιος και αρκετοί μοναχοί και λαϊκοί της Σητείας συλλαμβάνονται και εκτελούνται.
Αξίζει να σημειωθεί πως η Μονή Τοπλού διακόνησε του λεπρούς στο νησί Σπιναλόγκα, διαθέτοντας έναν άξιο αδελφό της με οσιακή βιοτή, τον Ιερομόναχο Χρύσανθο Κατσουλογιαννάκη, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του για πολλές δεκαετίες κοντά στους εξόριστους και απομονωμένους αρρώστους. Δεν φοβήθηκε ποτέ μήπως προσβληθεί από την επάρατη τότε νόσο. Μετέδιδε τα Αχραντα Μυστήρια στους λεπρούς και κατέλυε, ως πιστός λευίτης και οικονόμος της Θείας Χαριτος, ό, τι απέμενε στο Άγιο Ποτήριο, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι τα «Άγια δεν μολύνονται». Στάθηκε κοντά στο πλευρό των λεπρών πραγματικός συμπαραστάτης και αρωγός. Αγαπούσε το ποίμνιο του και δεν ήθελε να το εγκαταλείψει ποτέ. Επέστρεψε στη Μονή της μετανοίας του και κοιμήθηκε το 1972.
Το καθολικό της Μονής Τοπλού είναι κτισμένο στη θέση «Αγιόνερο». Σύμφωνα με την παράδοση, στη θέση του καθολικού προϋπήρχε ναός, τα ερείπια του οποίου διακρίνονται μπροστά από τη μικρή σπηλαιώδη κοιλότητα. Στη Μονή Τοπλού σώζονται εικόνες από τον 15ο αιώνα, που μαζί με άλλες νεότερες, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον γιατί παρουσιάζουν τα στάδια εξέλιξης της σχολής ζωγραφικής της Κωνσταντινούπολης, που επηρέασε και την Κρητική Τέχνη. Η αξία των εικόνων της Μονής Τοπλού είναι ενδεικτική του εντυπωσιακού επιπέδου της παιδείας των μοναχών της μονής. Κάποιες από τις εικόνες που μπορεί να δει κανείς σήμερα μέσα στη μονή είναι έργα του Ιωάννου Κορνάρου, η εικόνα «Μέγας εί Κύριε και Θαυμαστά τα έργα Σου» του 1770, η εικόνα «Ρόδον το αμάραντο» του 1771 και η Άγια Αναστασία η Φαρμακολύτρια.
Σήμερα η Ιερά Μονή Τοπλού έχει αναδειχθεί σε ένα από τα κρητικά μοναστήρια με εξαιρετικό και ποικίλο ενδιαφέρον. Οι μοναχοί παράγουν και πωλούν εξαιρετικά προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας όπως κρασί, λάδι και ρακί που φέρουν την ονομασία «Τοπλού».
Η Ιερά Μονή Τοπλού πανηγυρίζει στις 26 Σεπτεμβρίου, στην Μετάσταση του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και Ευαγγελιστού. Ηγούμενος είναι ο Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος. Επίσης, εορτάζεται κατ᾽ έτος στην Ιερά Μονή Τοπλού στις 26 Ιουνίου η ημέρα σφαγής των Πατέρων της Μονής, η μνήμη του Αγίου νεομάρτυρος Ζαχαρίου Επισκόπου Σητείας και των συν αυτώ νεομαρτύρων.
Η τοποθεσία
Από Σητεία στη Μονή Τοπλού: Η απόσταση είναι 15 χιλιόμετρα περίπου και θα φτάσετε εδώ σε 15-20 λεπτά.
Από Άγιο Νικόλαο, Ηράκλειο, Ρέθυμνο και Χανιά στη Μονή Τοπλού: Θα ακολουθήσετε την εθνική οδό προς Σητεία. Ο δρόμος μέχρι την διασταύρωση προς Ιεράπετρα είναι καλός. Υπολογίστε περίπου 1 ώρα από Άγιο Νικόλαο και 2 ώρες από Ηράκλειο μέχρι τη Μονή Τοπλού.
Κοντά στη μονή είναι η παραλία Ίτανος και το γνωστό φοινικόδασος Βάι.
Η Μονή Τοπλού είναι ανοιχτή για το κοινό καθημερινά μεταξύ 9 πμ – 1 μμ και 2 – 6 μμ.
Τηλ. μονής: (+30) 2843061226
Πηγή: Ιερά Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας