Η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου, στο κέντρο της Αθωνικής πολιτείας
Μόλις δέκα λεπτά από την πρωτεύουσα των Καρυών με τα γραφικά κελιά και την δεσπόζουσα βασιλική του Πρωτάτου, μέσα από μια κατάφυτη πλαγιά, αναδύεται σιωπηλός ο καστρότοιχος της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου.
Η Μονή έχει σχήμα ακανόνιστου τετράπλευρου. Στο κέντρο δεσπόζει το Καθολικό, το οποίο είναι αφιερωμένο στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Κτίσθηκε λίγο μετά το 1369 και αποτελεί δομική μεγέθυνση του αρχαιότερου και μικρότερου ναού. Παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ‘Aγιον Όρος τον εξελιγμένο τύπο του αγιορειτικού Καθολικού. Λίγο πιο πέρα, απέναντι από την πύλη του Καθολικού, βρίσκεται το γραφικό κτήριο της Τράπεζας. Κτίσθηκε το 1767 από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Ματθαίο στην θέση της παλαιότερης πτέρυγας που είχε καταστραφεί από φωτιά.
Στο Καθολικό προσκυνούμε την εικόνα της Μεταμορφώσεως και κατόπιν την εικόνα της Παναγίας της Στυλαρινής ή Γιάτρισσας. Είναι εικόνα του 14ου αιώνα, θαυματουργός, από το Στυλάρι του Μαρμαρά, όπου βρισκόταν ένα μετόχι της Μονής.
Στο προσαρτημένο παρεκκλήσι βρίσκεται η γνωστότερη εικόνα της Ιεράς Μονής, η Παναγία «Φοβερά Προστασία», η οποία πανηγυρίζει και λιτανεύεται κάθε χρόνο την Τρίτη ημέρα του Πάσχα. Μάλιστα την ημέρα εκείνη ανταποδίδει στις Καρυές την επίσκεψη-λιτανεία της ιεράς εικόνας του Άξιον Εστί από το Πρωτάτο των Καρυών στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου, που γίνεται την προηγούμενη ημέρα (Δευτέρα της Διακαινησίμου).
Επίσης, στη μονή υπάρχουν 200 περίπου τεμάχια από ιερά λείψανα εβδομήντα αγίων.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο το μοναστήρι παραδόθηκε σε λειψανδρία. Η φθορά του χρόνου, μαζί με την απώλεια της ακίνητης περιουσίας, έθεσαν σε κίνδυνο την βιωσιμότητά του. Το 1980 αποτεφρώθηκε η ανατολική πτέρυγα, ενώ ραγδαίες βροχές προκάλεσαν κατολισθήσεις και ρηγματώσεις.
Τις τελευταίες δεκαετίες, με πολλές θυσίες και την πνευματική καθοδήγηση του προηγουμένου γέροντος Χριστοδούλου, εκτελείται εκτενές ανακαινιστικό πρόγραμμα. Το κοινόβιο, με νέο ηγούμενο σήμερα τον Αρχιμανδρίτη Νικόλαο, αριθμεί περίπου 30 αδελφούς, ενώ περί τους 40 εγκαταβιούν στα εξαρτήματα που ανήκουν στο μοναστήρι, πέριξ αυτού.
Στη μονή ανήκει και η Κουτλουμουσιανή Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος, η οποία απέχει περίπου μισή ώρα με τα πόδια από το μοναστήρι.
Η μονή παρέχει την πατροπαράδοτη φιλοξενία, αλλά μόνο κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας λόγω του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού προσκυνητών και της κοντινής απόστασης από τις Καρυές. Το αρχονταρίκι της μονής δεν είναι μεγάλο, γι’ αυτό απαιτείται έγκαιρη προσυνεννόηση στο τηλ. 23770 23226 και 22532 (12-2 μ.μ.), fax: 2377023731.