Πολλές είναι οι θαυματουργές ιερές εικόνες της Υπεραγίας Θεοτόκου στο Άγιον Όρος. Κάθε Ιερά Μονή έχει τουλάχιστον μια εικόνα της Παναγίας, που αποτελεί καύχημα και προστασία της, όπως είναι η Παναγία Γλυκοφιλούσα της Μονής Φιλοθέου ή η Παναγία Γοργοϋπήκοος της Μονής Δοχειαρίου. Ωστόσο, στις συνειδήσεις κυρίως των Αγιορειτών και των προσκυνητών, η Παναγία του Άξιον Εστί στο Πρωτάτο των Καρυών (μαζί με την Παναγία Πορταΐτισσα της Μονής Ιβήρων) ξεχωρίζει και έχει δεσπόζουσα θέση.

Η ιερά εικόνα του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ βρίσκεται στο Ναό του Πρωτάτου, του παλαιότερου στο Άγιον Όρος. Ο Ναός του Πρωτάτου φέρει αυτό το όνομα από τον Άγιο Πρώτο, δηλαδή τον επικεφαλής όλων των μοναχών του Αγίου Όρους. Ο Ναός αυτός της Θεοτόκου είναι στις Καρυές, την Πρωτεύουσα του Άθω. Κτίσθηκε λίγο μετά το 843 μ.Χ, τον ανακαίνισε ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης (10 αι.) και το 13ο αιώνα τοιχογραφήθηκε από τον κορυφαίο αγιογράφο Εμμανουήλ Πανσέληνο.

Η εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστί» βρίσκεται ενθρονισμένη στο Ιερό του Ναού, επάνω στο ιερό σύνθρονο. Η ονομασία της οφείλεται στον ύμνο «Άξιον Εστί», το μεγαλυνάριο δηλαδή που ψάλλει η Εκκλησία μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων στη Θεία Λειτουργία. Τον ύμνο αυτό έψαλε για πρώτη φορά ο Αρχάγγελος Γαβριήλ.

Κοντά στο Πρωτάτο, στην τοποθεσία της Ιεράς Μονής του Παντοκράτορος, είναι μια βαθιά κοιλάδα με πολλά κελιά. Σ’ ένα απ’ τα κελιά αυτά κατοικούσε ένας ιερομόναχος με τον υποτακτικό του. Επειδή υπάρχει η συνήθεια να γίνεται κάθε Κυριακή αγρυπνία στο Πρωτάτο, κάποιο Σάββατο βράδυ ο Γέροντας, έφυγε για την αγρυπνία λέγοντας στο μαθητή του να μείνει και να κάνει την Ακολουθία στο κελλί.

Μόλις έπεσε η νύχτα, κάποιος κτύπησε την πόρτα. Ήταν ένας άγνωστος μοναχός, που ζήτησε να περάσει τη νύκτα στο κελλί. Την ώρα του όρθρου σηκώθηκαν να ψάλλουν την ακολουθία μαζί. Όταν έφτασαν στον ύμνο: «Την Τιμιωτέραν…», ο υποτακτικός του Γέροντα έψαλε μόνο «την τιμιωτέραν των Χερουβείμ…» ως το τέλος, ενώ ο άγνωστος μοναχός άρχισε τον ύμνο με τα εξής λόγια: «Άξιον εστίν ως αληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον, την αειμακάριστον και παναμώμητον και Μητέρα του Θεού ημών». Και μετά συνέχισε τον υπόλοιπο ύμνο.

Ο νεαρός υποτακτικός απόρησε και είπε στον ξένο: «Ποτέ δεν ακούσαμε αυτά τα λόγια, ούτε εμείς, ούτε και οι πριν από μας Γέροντες». Τον παρακάλεσε μάλιστα να του γράψει τον ύμνο για να τον ψάλλει κι αυτός. Επειδή λοιπόν δεν υπήρχε χαρτί και μολύβι, ο ξένος έγραψε τον ύμνο σε μια πλάκα με το δάκτυλό του και τα γράμματα χαράχτηκαν θαυματουργικά σαν να κινούσε το δάκτυλό του πάνω σε πηλό. «Από τώρα και στο εξής έτσι θα ψάλλετε τον ύμνο όλοι οι Ορθόδοξοι» είπε και έγινε άφαντος. Ο ξένος αυτός ήταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Τον είχε στείλει ο Θεός ν’ αποκαλύψει τον αγγελικό ύμνο, για να ψάλλεται μ’ έναν τρόπο που να ταιριάζει καλύτερα στη Μητέρα του Θεού.

Όταν ο Γέροντας έμαθε γυρίζοντας στο κελλί το θαυμαστό αυτό γεγονός, ενημέρωσε τον πρώτο του Αγίου Όρους και την Κοινή Σύναξη, δείχνοντας την πλάκα με τα χαραγμένα λόγια του ύμνου. Αφού εδόξασαν όλοι το Θεό και ευχαρίστησαν τη Θεοτόκο, έστειλαν την πλάκα στην Κωνσταντινούπολη προς τον Πατριάρχη και τον Βασιλέα με όλη τη διήγηση του θαύματος γραπτώς.

Από τότε ο αγγελικός αυτός ύμνος έγινε γνωστός σ’ όλο τον κόσμο. Η εικόνα της Παναγίας που βρισκόταν στο Ναό του κελλίου, όπου έγινε το θαύμα μεταφέρθηκε στο ναό του Πρωτάτου. Το κελλί εκείνο, όπου ο Αρχάγγελος δίδαξε τον ύμνο, ονομάζεται μέχρι και σήμερα «Άξιον Εστί» και η βαθειά κοιλάδα όπου βρίσκεται, λέγεται από τότε «Άδειν», διότι εκεί εψάλη για πρώτη φορά ο ύμνος.

Το θαύμα αυτό έγινε στις 11 Ιουνίου του 980 ή 982 μ.Χ. Από τα τέλη του 10ου αιώνα, ο ύμνος πέρασε σε λειτουργική χρήση και ψάλλεται στη Θεία Λειτουργία μετά την εκφώνηση «Εξαιρέτως της Παναγίας…» στον ίδιο ήχο με το Χερουβικό. Πλήρη Ακολουθία για την εικόνα «Άξιον εστί» έγραψε το 1838 ο λόγιος ιεροδιάκονος του Ρωσικού Κοινοβίου Βενέδικτος. Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα γίνεται στο Ναό του Πρωτάτου πανηγυρική Θεία Λειτουργία και ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτανεία της θαυματουργής εικόνας (ΦΩΤΟ).

Η ιερά εικόνα της Παναγίας αυτές τις μέρες βρίσκεται σε παλλαϊκό προσκύνημα στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημήτριου στη Θεσσαλονίκη, ενόψει της εορτής του Μεγαλομάρτυρος και της 100ης επετείου της Απελευθέρωσης της πόλης, μετά από σχεδόν πέντε αιώνες σκλαβιάς.

Είναι η 5η φορά που εξέρχεται εκτός του Αγίου Όρους (όλες τις τελευταίες δεκαετίες και για σημαντικά γεγονότα) και θα παραμείνει στη Θεσσαλονίκη ως την τελευταία ημέρα του Οκτωβρίου, ενώ λιτανεία στην πόλη προβλέπεται να πραγματοποιηθεί μία ακόμη φορά μετά την υποδοχή της, στις 11 το πρωί της Πέμπτης 25 Οκτωβρίου.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΕΡΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ  (σύμφωνα με την Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης):

ΣΑΒΒΑΤΟ 20 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.30 – 9.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Μέγας Ἑσπερινός.

ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.00 – 10.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία, προεξάρχοντος τοῦ Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. Ἀνθίμου.

6.30 μ.μ. : Ἀκολουθία Μ. Ἑβδομάδος Αγίου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

9.30 μ.μ. : Ἱερὰ Ἀγρυπνία.

ΔΕΥΤΕΡΑ 22 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.30 – 9.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Ἀκολουθία Μ. Ἑβδομάδος ἁγίου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

9.30 μ.μ. : Ἱερὰ Ἀγρυπνία.

ΤΡΙΤΗ 23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.30 – 9.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Ἀκολουθία ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ τοῦ ἁγίου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, χοροστατοῦντος τοῦ Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. Ἀνθίμου, ὅστις θὰ κηρύξῃ τὸν Θεῖον Λόγον.

9.30 μ.μ. : Ἱερὰ Ἀγρυπνία.

ΤΕΤΑΡΤΗ 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.30 – 9.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Προεόρτιος Ἑσπερινὸς καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

ΠΕΜΠΤΗ 25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.00 – 10.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία.

11.00 π.μ. : Λιτάνευσις τῆς ἱερᾶς Εἰκόνος ΠΑΝΑΓΙΑΣ «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ», μετὰ τῶν χαριτοβρύτων Λειψάνων καὶ τῆς ἱερᾶς Εἰκόνος τοῦ ἁγίου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ.

6.30 μ.μ. : Μέγας πανηγυρικὸς πολυαρχιερατικὸς Ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 26 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

6.30 – 10.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Πανηγυρικὸν Ἀρχιερατικὸν Συλλείτουργον, προεξάρχοντος τοῦ Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. Ἀνθίμου.

11.00 π.μ. : Δοξολογία ἐπὶ τῇ ἐπετείῳ ἀπελευθερώσεως τῆς πόλεως.

6.30 μ.μ. : Πανηγυρικὸς Ἑσπερινός, ἐπὶ τῇ συνάξει τῶν ἁγίων ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΝΕΣΤΟΡΟΣ καὶ ΛΟΥΠΟΥ. καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

9.30 μ.μ. : Ἱερὰ Ἀγρυπνία.

ΣΑΒΒΑΤΟΝ 27 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.00 – 10.00 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Μέγας Ἑσπερινός τῆς ἑορτῆς τῆς ἁγ. Σκέπης τῆς Θεοτόκου καὶ ἐν συν-εχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

7.00 μ.μ. : Παρουσίασις τοῦ πρώτου τόμου τοῦ ἱστορικοῦ Ἀρχείου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης εἰς τὴν αἴθουσαν διαλέξεων τοῦ Μητροπολιτικοῦ Κτιρίου (Βογατσικοῦ 7).

ΚΥΡΙΑΚΗ 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.00 – 10.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Ἑσπερινός καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

9.30 μ.μ. : Ἱερὰ Ἀγρυπνία.

ΔΕΥΤΕΡΑ 29 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.30 – 9.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Ἑσπερινός καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

8.00 μ.μ. : Μουσικὴ Ἐκδήλωσις-Παρουσίασις τοῦ «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ» τοῦ Μίκη Θεοδωράκη, (ποίηση τοῦ Ὁδυσσέα Ἐλύτη) εἰς τὸ Μέγαρον Μουσικῆς Θεσσαλονίκης.

9.30 μ.μ. : Ἱερὰ Ἀγρυπνία.

ΤΡΙΤΗ 30 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.30 – 9.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Ἑσπερινός καὶ ἐν συνεχείᾳ ὁ ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανών.

9.30 μ.μ. : Ἱερὰ Ἀγρυπνία μὲ τὴν συμμετοχὴν τοῦ βυζαντινοῦ χοροῦ ἀποφοίτων τῆς Ἀθωνιάδος Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας.

ΤΕΤΑΡΤΗ 31 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

7.30 – 9.30 π.μ. : Ὄρθρος, Θεία Λειτουργία, Ἱερὸς Παρακλητικὸς Κανὼν καὶ ἐν συνεχείᾳ ἡ ἀναχώρησις τῆς ἱερᾶς Εἰκόνος.

ΚΥΡΙΑΚΗ 4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ

7.00 – 10.30 π.μ. : Ὄρθρος καὶ πανηγυρικὴ Θεία Λειτουργία.

6.30 μ.μ. : Ὁ παρακλητικὸς Κανὼν τοῦ ἁγίου Δημητρίου, ἡ Τελετὴ καθαγιασμοῦ τοῦ Μύρου τοῦ ἁγίου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ καὶ ἐν συνεχείᾳ Ἱερὰ Ἀγρυπνία.

ΔΕΥΤΕΡΑ 5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ

7.00 μ.μ. : Συναυλία Ἐκκλησιαστικῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ Συλλόγου Ἱεροψαλτῶν Θεσσαλονίκης «ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός».