Πριν από 15 χρόνια μεταφράσθηκε στα ελληνικά το χρονικό μιας μαζικής μεταστροφής χιλιάδων Αμερικανών Προτεσταντών στην Ορθοδοξία το 1987. Ο εκδότης μου ζήτησε να γράψω τον πρόλογο και ανταποκρίθηκα, αδυνατώντας φυσικά να φαντασθώ ότι θα ερχόταν η στιγμή να πάρω συνεντεύξεις από κάποιους που αποτελούσαν μέλη της κίνησης εκείνης!

Αλλά και όταν πριν από 2 χρόνια άρχισα να γράφω στα αγγλικά ένα βιβλίο για την ψυχολογία της θρησκευτικής μεταστροφής, δεν μπορούσα να προβλέψω την τροπή που θα έπαιρνε. «Ηθικός αυτουργός» υπήρξε ο φίλος σέρβος επίσκοπος Δυτικής Αμερικής Μάξιμος Βασίλιεβιτς, σπουδαίος θεολόγος και ζωγράφος, ο οποίος μου έκανε την τιμή να περιλάβει και αυτό το βιβλίο μου, μαζί με άλλα, στον εκδοτικό οίκο της επισκοπής του, το Sebastian Press. Κάποια στιγμή έριξε την ιδέα: Γιατί δεν περιλαμβάνεις και έναν αριθμό συνεντεύξεων από μεταστραφέντες (converts);

Δεν αρκέστηκε στην προτροπή αλλά τη βοήθησε έμπρακτα να γίνει πραγματικότητα αυτό το καλοκαίρι. Ανέλαβε το οικονομικό και οργανωτικό βάρος μιας αληθινής περιοδείας η οποία περιελάμβανε 11 πτήσεις! Η διαδρομή εκτεινόταν σε 6 Πολιτείες, μία εκ των οποίων ήταν η Αλάσκα!

Οι εντυπώσεις υπήρξαν τόσο πλούσιες που είναι αδύνατο να χωρέσουν ακόμη και σε σειρά άρθρων. Αποφάσισα να καταγράψω κάποιες, όμως, απλώς για να σχηματίσει κάποια ιδέα η ελληνική κοινωνία η οποία, στη μεγάλη πλειονότητά της, δεν είναι εξοικειωμένη καν με το φαινόμενο της θρησκευτικής μεταστροφής. Πολύ περισσότερο αγνοεί ότι στην Αμερική, όπου η αλλαγή θρησκευτικού περιβάλλοντος είναι μια συνήθης πραγματικότητα, η Ορθόδοξη Εκκλησία δέχεται τα περισσότερα νέα μέλη από όλες τις θρησκείες και τις χριστιανικές ομολογίες! Σε τέτοιο βαθμό που η γνωστή εφημερίδα «Wall Street Journal» αφιέρωσε τον Μάιο ειδικό ρεπορτάζ:
https://www.wsj.com/articles/eastern-orthodoxy-gains-new-followers-in-america-b665414b.

Αυτή τη θεμελιώδη κίνηση ζωής θέλησα να διερευνήσω. Σε πρώτο επίπεδο, θέλησα να ανιχνεύσω ποιοι παράγοντες οδηγούν κάποιον να αλλάξει πίστη, ή να αποκτήσει πίστη ενώ δεν είχε. Και γιατί μια τέτοια μεταβολή συνοδεύεται συχνά και από ψυχολογικές αλλαγές; Και πότε άραγε είναι πιο αληθινός ο εαυτός, σε ποια απ’ όλες του τις πίστεις;

Σε δεύτερη φάση, το ενδιαφέρον μου τράβηξε η τόσο εκτεταμένη προτίμηση προς την Ορθοδοξία. Γιατί να κερδίζει τόσο έδαφος μια πίστη η οποία στις χώρες όπου παραδοσιακά επικρατεί περιφρονείται από αρκετούς, ή και βάλλεται; Τι το ξεχωριστό διαθέτει η Ορθόδοξη πίστη ώστε να ελκύει επίμονους αναζητητές, σαν και αυτούς που συνάντησα; Και με ποιες προσδοκίες εισέρχεται στην κοινότητα των Ορθοδόξων πιστών ένα μέλος της αμερικανικής κοινωνίας;

Να σημειώσω εδώ ότι το ελληνικό αναγνωστικό κοινό είχε ήδη υπόψη του μεμονωμένες περιπτώσεις χαρισματικών Δυτικών που έγιναν Ορθόδοξοι (π. Αντώνιος Μπλουμ, π. Κάλλιστος Γουέαρ, π. Πλακίδας Ντεζέιγ, Φράνκ Σέφερ, π. Σεραφείμ Ρόουζ, Κλάους Κένεθ, Μάρτζορι Κόρμπμαν κ.ά.) υπό μορφή βιογραφιών ή αυτοβιογραφιών. Σε γενικές γραμμές, όμως, αγνοεί τη μαζικότητα την οποία έχει λάβει το φαινόμενο στις ΗΠΑ τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Ετσι λοιπόν, μετά από μια κοπιώδη και συναρπαστική οδοιπορία, επέστρεψα με 96 συνεντεύξεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε πάνω από 100 άτομα διότι μερικές έγιναν με ζευγάρια. Δεν αποκλείεται να αυξηθούν με κάποιες διαδικτυακές ακόμη. Ολοι αυτοί είναι μέλη Ορθοδόξων ενοριών στην Καλιφόρνια, στη Νεβάδα, στη Γιούτα, στη Μοντάνα, στην πολιτεία της Ουάσιγκτον, και στην Αλάσκα. Αλλες ενορίες ήταν ελληνικές, άλλες σερβικές, και άλλες αντιοχειανές.

Ηλικίες; Από 18 έως 80! Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι συνομίλησα με ανθρώπους που διαδήλωναν ως νέοι ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ! Αλλά και με κάποιους που ακόμη δεν ολοκλήρωσαν την εφηβεία τους…

Επαγγέλματα; Τα πάντα: μηχανικοί, δάσκαλοι, πληροφορικάριοι, φοιτητές, έμποροι, μουσικοί, μέχρι και ένα μέλος του ανωτάτου δικαστηρίου της πολιτείας του.

Ως προς τα κίνητρά τους αφήνω να μιλήσουν οι ίδιοι:

«Αναζητούσα μια σύνδεση με τον αρχαία Εκκλησία και τον Χριστό και τη βρήκα στην Ορθοδοξία».

«Ενιωσα πολύ μικρή, με την καλή έννοια, μέσα σε ένα μεγάλο που με υπερέβαινε».

«Με τους ύμνους και το λιβάνι αισθάνθηκα ξαφνικά οικεία ατμόσφαιρα».

«Δεν με κάλυπταν οι απαντήσεις που έπαιρνα στα θεολογικά ερωτήματά μου εκεί που βρισκόμουν πριν. Εδώ βρήκα απαντήσεις με συνοχή».

«Είμαι ευγνώμων σε όσους τα προετοίμασαν από παλιά για εμάς».

«Είμαι διανοητικός τύπος και όμως δάκρυσα μέσα στη Λειτουργία».

«Μετά από ψυχεδελικά και σκέψεις αυτοκτονίας η ζωή μου απέκτησε σχήμα και νόημα».

«Αισθάνθηκα ιερότητα, σε βάζει στα παπούτσια όσων έζησαν πριν από σένα».

«Βρήκα οικογένεια που δεν είχα».

«Κουράστηκα με τη νομική και τιμωρητική νοοτροπία των άλλων Χριστιανών, ενώ στην Ορθοδοξία βρήκα ιαματικό χαρακτήρα».

Ανθολογώ λίγες μόνο από τις εμπειρίες μου: Συνάντησα ανθρώπους που οδηγούν δυόμισι ώρες για να πάνε στη Λειτουργία κάθε Κυριακή, κι άλλο τόσο για να επιστρέψουν. Μίλησα με έναν πρώην σέρφερ που τώρα είναι Ορθόδοξος ιερέας. Δύο άτομα ήταν Αφροαμερικανίδες – ναι, οι Ορθόδοξες ενορίες τώρα στην Αμερική έχουν και μαύρους. Ιερούργησα με ψάλτρια μία 11χρονη που έβγαλε μόνη της Ορθρο και Λειτουργία! Πήρα συνέντευξη από κάποια που ως μαθήτρια ήταν αυτόπτης μάρτυρας της σφαγής στο Κολουμπάιν του Κολοράντο το 1999, γεγονός που την ώθησε να πάρει πιο σοβαρά τα υπαρξιακά της ερωτήματα.

Οι πολύτιμες εμπειρίες αυτών των 35 ημερών δεν έχουν τελειωμό. Σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να μεταδώσει στο εγχώριο αναγνωστικό κοινό κάποια εξωτικά παράδοξα, αλλά να παρακινήσει σε προβληματισμό και κατανόηση ενός φαινομένου το οποίο ενδέχεται να διαθέτει κάποια χρησιμότητα στην αυτοκατανόηση της ελληνικής κοινωνίας.

Ολοι έχουμε σχηματίσει κάποια εικόνα για τη βαθύτατη κρίση της αμερικανικής κοινωνίας μέσα από ειδήσεις και ταινίες. Είναι όμως άλλο πράγμα να τη βλέπεις ολοζώντανη μπροστά σου μέσα από αφηγήσεις πρόσωπο με πρόσωπο. Στο ιστορικό της ζωής τους, το οποίο μου εμπιστεύθηκαν αυτοί οι εκατό άνθρωποι, προβάλλει τρομακτική η αποδιοργάνωση της οικογένειας: παιδιά εκτός γάμου, παιδιά που δεν γνώρισαν καθόλου τον ένα γονέα, δυσλειτουργικές οικογένειες από ανασύσταση χωρισμένων γονέων με τα παιδιά εκάστου, σεξουαλικές και σωματικές κακοποιήσεις, παιδιά τοποθετούμενα από το κράτος για προστασία σε ανάδοχες οικογένειες, κ.ά. Στην ασταθή αυτή εικόνα το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα μάλλον προσθέτει δεινά παρά θεραπεύει: ενδοσχολική βία, ναρκωτικά στην εφηβεία, δογματικός διαποτισμός για ρευστότητα φύλου. Ως ζοφερό επιστέγασμα το Διαδίκτυο ολοκληρώνει την καταστροφή: βία, πορνογραφία, μαγεία και αποκρυφισμός.

Αρκετοί στο ηλικιακό φάσμα 18 με 23 είχαν να αναφέρουν βαθύ ενδοψυχικό σκοτάδι, μίσος για όλο τον κόσμο, σατανιστικό προβληματισμό. (Ενας, μάλιστα, κατέθεσε ότι κατά την Βάπτισή του αισθάνθηκε μια «δύναμη» να φεύγει από μέσα του, αφήνοντάς του εσωτερική ειρήνη). Εν γένει η λέξη «μηδενισμός» ήλθε στα χείλη αρκετών νέων καθώς περιέγραφαν την κατάστασή τους πριν απ’ τη μεταστροφή.

Αλλά και άλλοι, με ανεπτυγμένη θρησκευτική ζωή, δεν λυπόντουσαν τους χαρακτηρισμούς: παιδαριώδεις ονόμαζαν ορισμένοι τις διδασκαλίες της προηγούμενης χριστιανικής κοινότητας στην οποία ανήκαν. Μερικοί τόνιζαν ότι δεν αντέχεται στην εποχή μας η θεωρία πως ο Χριστός πέθανε στον Σταυρό για να ικανοποιηθεί η θεία δικαιοσύνη, ούτε μπορούσαν να ανεχθούν μια σειρά ηθικών απαγορεύσεων οι οποίες δεν συνοδεύονταν από κάποιο σκεπτικό που να σέβεται τη νοημοσύνη του συνομιλητή.

Εν ολίγοις, είτε κάποιοι εγκατέλειπαν την κοινωνική κινούμενη άμμο, είτε γύριζαν την πλάτη σε εκδοχές του Χριστιανισμού ικανοποιητικές για τα μεσαιωνικά χρόνια αλλά με κανένα τρόπο για τον 21ο αιώνα, αυτό στο οποίο σταθερά συμφωνούσαν ήταν ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία βρήκαν μια στέρεη Θεολογία καθώς και μια λατρεία η οποία την υποστηρίζει πειστικά. Ιδιαίτερη σημασία έδιναν στη δυνατότητα να συγκροτηθεί κάποιος μέσα από την πνευματική ζωή: το να είσαι Χριστιανός έχει στόχο την ένωση με τον Χριστό. Ηταν ξεκάθαροι σε αυτό και τους απωθούσε μια αόριστη και αδόμητη χριστιανική συνθηματολογία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, όπως συμβαίνει γενικά με τη θρησκευτικότητα, άλλων τα κίνητρα ήταν κυρίως διανοητικά και άλλων περισσότερο συναισθηματικά. Κάθε χαρακτήρας κάνει και ένα διαφορετικό «ταξίδι». Ομως η τελική απόφαση εισόδου εκφράζει πάντα μια σύνθεση: μυαλό και καρδιά συνεργάζονται για να κάνουν το αποφασιστικό βήμα.

Είναι όλα τέλεια; Είναι τόσο ιδανικό το φαινόμενο όσο ακούγεται; Προφανώς όχι. Αλλιώς θα θύμιζε τις παλιές ελληνικές ταινίες που τελείωναν πάντα με έναν γάμο. Ενώ με τον γάμο αρχίζουν όλα…

Με κάθε μεταστροφή αρχίζει ένα ταξίδι ζωής, στο οποίο η επιλογή δοκιμάζεται κάθε λεπτό. Σε μεγάλο βαθμό το μέλλον μιας μεταστροφής εξαρτάται από το παρελθόν της, δηλαδή από τα κίνητρά της. Ως γνωστόν, η ίδια πράξη ή απόφαση ενδέχεται να πηγάζει από τελείως διαφορετικά κίνητρα. Και η δική μου έρευνα σε αυτό στοχεύει: στη χαρτογράφηση της μακράς αυτής διαδικασίας.

Εννοείται ότι κάθε μεταστροφή αποτελεί ταυτόχρονα ένα γεγονός και με ψυχολογική και με θεολογική-πνευματική διάσταση. Αλλά το πρωτεύον ζήτημα είναι, θεμελιωδώς, ποια από τις δύο διαστάσεις είναι η κυρίαρχη, ποια δίνει τον τόνο. Με άλλα λόγια, συνιστά η μεταστροφή μια ειλικρινή αλλαγή με στόχο να συναντήσει ο άνθρωπος την αλήθεια του Θεού και να της παραδοθεί; Ή χρησιμοποιεί (χωρίς να το αντιλαμβάνεται, φυσικά) την αλήθεια του Θεού απλώς για να σταθεροποιήσει και να αναδομήσει τον ψυχισμό του;

Κάτι τέτοιο είναι μέσα στο πρόγραμμα, εννοείται. Σχεδόν όλοι οι μεταστραφέντες μου δήλωσαν ότι μετά την είσοδό τους στην Ορθόδοξη Εκκλησία έγιναν πιο ήρεμοι, αλλά και πιο επιεικείς με τους ανθρώπους. Ο ψυχικός τους βίος απέκτησε έρμα και συνοχή. Αλλά αν οι στόχοι τους εξαντλούνται στην αποφυγή του εσωτερικού χάους και την απόκτηση ευεξίας, η μεταστροφή είναι θνησιγενής. Το μυστήριο της συνάντησης με τον αληθινό Θεό εγκλωβίζεται στα όρια του κόσμου τούτου.

Πάντα υπάρχει ο πειρασμός αυτός που μεταστράφηκε, κουρασμένος από την περιβάλλουσα ανερμάτιστη κατάσταση, να θεωρήσει ότι στην Ορθοδοξία κηρύσσεται το τέλος της Ιστορίας, ότι δηλαδή εισήλθε σε έναν χώρο συντηρητικό όπου οι διανοητικές αναζητήσεις επιτέλους καταπαύουν. Μερικοί μάλιστα τείνουν να ταυτισθούν και με συντηρητικές πολιτικές κινήσεις, μη γνωρίζοντας πώς αλλιώς να δώσουν μια κοινωνική μαρτυρία αντίρρησης στην περιρρέουσα κουλτούρα. Αλλά η ζωντάνια της Ορθόδοξης Θεολογίας, όπως είναι εμφανής στο ελληνόφωνο τουλάχιστον πλαίσιο, παρέχει τις προϋποθέσεις ώστε να μη συμβεί κάτι τέτοιο, για όποιους θα ήθελαν να επωφεληθούν.

Θεωρώ παρήγορη την έλλειψη κάποιου συγκεκριμένου ψυχολογικού προφίλ στους αμερικανούς μεταστραφέντες που γνώρισα: κυριολεκτικά κάθε είδους προσωπικότητα εκπροσωπείται στο εν λόγω ρεύμα. Και βρίσκω αισιοδοξία στο γεγονός ότι ισχυρές διάνοιες (που σημαίνει: πνεύματα τα οποία δεν ικανοποιούνται εύκολα) καταλήγουν να προσχωρούν. Εναπόκειται στην ποιμαίνουσα Εκκλησία να αναλάβει ενεργό δράση ώστε να γονιμοποιηθεί περαιτέρω αυτός ο πλούτος.

Και λειτουργεί το φαινόμενο ως πρόκληση για όσους Ελληνες, εκ γενετής Ορθόδοξους, είτε βιώνουν την πίστη τους επιφανειακά και πολιτισμικά, είτε την απέρριψαν πριν ουσιαστικά τη γνωρίσουν…

O π. Βασίλειος Θερμός είναι ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, καθηγητής Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας
Πηγή: tanea.gr