Το ιστορικό ανδρικό μοναστήρι, Ιερό Προσκύνημα σήμερα, της Παναγίας Τσαμπίκας βρίσκεται στο ανατολικό μέρος της Ρόδου, 30 περίπου χλμ. από την πόλη. Αποτελείται από την παλαιά και την νέα μονή. Η παλαιά μονή βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου, πάνω από την ομώνυμη παραλία, ενώ η νέα βρίσκεται χαμηλότερα κοντά στον εθνικό δρόμο που ενώνει τον Αρχάγγελο με την πόλη της Ρόδου.
Ο ναός της Παναγίας Κάτω Τσαμπίκας ανακαινίσθηκε το 1760 απ’ το μοναχό Χατζηγεράσιμο. Είναι ναός δωδεκανησιακού τύπου με συνδυασμό σταυροθολίων στην οροφή, μονόχωρος (ένα κλίτος) και στρωμένος με τα παραδοσιακά χοχλάκια. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι μεγάλης τέχνης και φαίνεται παλαιότερο του 17ου αιώνα. Ο ναός πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου, στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Η μικρή εικόνα της Παναγίας Τσαμπίκας που βρέθηκε θαυματουργικά πάνω στο λόφο, εικονίζει την Παναγία Πλατυτέρα. Η ονομασία Τσαμπίκα, σύμφωνα με την παράδοση, οφείλεται στη λέξη της τοπικής διαλέκτου «τσάμπα», που σημαίνει σπίθα και συνδέεται με τον τρόπο εύρεσης της εικόνας.
Η εικόνα της Παναγίας της Τσαμπίκας βρισκόταν αρχικά στην Κύπρο (πιθανότατα στο μοναστήρι της Παναγίας του Κύκκου). Από την Κύπρο, με θαυματουργικό τρόπο, η εικόνα έφευγε και πήγαινε στο βουνό Ζαμβύκη του Αρχάγγελου της Ρόδου. Η απώλεια της εικόνας προκάλεσε αναστάτωση στους μοναχούς του Κύκκου που κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια για να την εντοπίσουν.
Στο βουνό Ζαμβύκη, η Παναγία κρύβεται από τα βλέμματα των Χριστιανών σε ένα κυπαρίσσι. Όμως πολύ ταπεινά και απλά φανερώνεται σε έναν βοσκό που μένει στην απέναντι περιοχή της βρύσης του Αιμαχού (Γιεμαχιού). Ο βοσκός είδε το φως της Παναγίας αλλά αρχικά δεν έδωσε καμία σημασία. Το είδε και την επόμενη βραδιά. Όταν όμως το είδε και για τρίτη φορά αποφάσισε να ανεβεί στο απέναντι βουνό, για να δει από κοντά με τα μάτια του, τι ήταν αυτό το φως.
Όταν έφθασε στο ύψωμα ο βοσκός μαρμάρωσε στο θέαμα που είδε να προβάλλεται μπροστά του. Είδε την εικόνα της Παναγίας να φωτίζεται από ακοίμητο κανδήλι στο «κυπαρίσσι το αεράτο» (έτσι λέγεται το δέντρο που είχε σταθμεύσει η Μεσίτρια των ανθρώπων). Από το γεγονός αυτό πήρε η εικόνα και το όνομα της, αφού η λέξη «τσάμπα», στην τοπική διάλεκτο της ρόδου σημαίνει σπίθα, φωτιά.
Αυτό το κυπαρίσσι σώζεται μέχρι σήμερα και στη ρίζα του υπάρχει μια τρύπα που σε πολύ τακτά χρονικά διαστήματα βγάζει ζεστό και κρύο αέρα.
Τελικά οι Κύπριοι εντόπισαν την εικόνα στο νησί της Ρόδου και την μετέφεραν πίσω στην Κύπρο. Η εικόνα όμως και πάλι γύρισε πίσω στο βουνό της στη Ρόδο. Όταν την ξαναέφεραν πίσω για να είναι σίγουροι ότι είναι η εικόνα τους, την έκαψαν λίγο από πίσω για να έχουν κάποιο σημάδι που θα την αναγνώριζαν πιο εύκολα (το σημάδι αυτό σώζεται καθαρά μέχρι σήμερα). Η εικόνα όμως και για τρίτη φορά έρχεται από μόνη της στη νέα της κατοικία, γεγονός το οποίο όλοι αντιλήφθηκαν ως θέλημα της Υπεραγίας Θεοτόκου να μείνει η εικόνα στην Ρόδο.
Η εικόνα από τότε δεν έφυγε ποτέ από τη Ρόδο. Το προσκύνημα της Παναγίας της Τσαμπίκας γιορτάζει το Γενέσιο της Θεοτόκου, στις 8 Σεπτεμβρίου και την Γ΄ Κυριακή των Νηστειών (Σταυροπροσκύνησης).
Πολλά είναι τα θαύματα της Παναγίας. Πιο πολύ, όμως, οι άτεκνες γυναίκες είναι εκείνες που παρακαλούν την Θεοτόκο να τους χαρίσει παιδί και τάζουν είτε να βαφτίσουν το παιδί τους εκεί, είτε να του δώσουν το όνομα Τσαμπίκος ή Τσαμπίκα. Έτσι στη Ρόδο ακούγεται πάρα πολύ αυτό το όνομα.
Ένα από τα παλιότερα θαύματα της Παναγίας Τσαμπίκας είναι και αυτό που συνδέεται με τα μεγάλα κτήματα γύρω από το μοναστήρι. Αυτά τα κτήματα ανήκαν σ’ έναν Τούρκο Πασά, του οποίου η γυναίκα δεν τεκνοποιούσε. Εκείνη μαθαίνοντας για την Παναγία, προσευχήθηκε κι έφαγε το φυτιλάκι που έκαιγε στο καντήλι της εικόνας της. Έγινε το θαύμα κι έμεινε έγκυος. Ο Τούρκος δεν μπορούσε να πιστέψει πως το παιδί ήταν δικό του. Ούτε πίστευε πως επρόκειτο για θαύμα. Όταν όμως γεννήθηκε το μωρό, κρατούσε στη μικρή χούφτα του το φυτιλάκι του καντηλιού. Έτσι, ο Τούρκος Πασάς δώρισε στην εκκλησία όλα αυτά τα κτήματα που βρίσκονται γύρω απ’ το ναό.
Τηλ.: (+30) 2244022340